Historisk oversikt

Ville dei leita opp att dette gullet, sa han, så skulle kvar buande mann verte rikare på gull enn dei no var alle saman. Men helst skulle dei ta frendafolket sitt med seg og skipe ein tingstad etter æsene sitt mønster. Våpenbyrd måtte ikkje tålast der, for retten skulle råde. Hegn (forsvarsverk) skulle møte både klo og klauv. Sanninga skulle ha fri tilgang som den flygande fuglen.

Gullet fann dei, og Gulløyna kalla dei sidan den staden der gullet låg. Dette er opphavet til Gulatinget. Om desse tildragelsane og om hendingane på Gulatinget i gamletidene er det mange og store sagn. Vis hadde den vore som kunne dei alle.

Nå er det ikkje lenger æsene, men Kvite-Krist som rår på Gulatinget. For Han lyser dei tingfred under den heilage krossen. Den tida sang bispen Gloria frå den gamle gjæve kongebua som Håkon Adelsteinfostre reiste».

(Om denne hendinga er det og nedskrive eit Gulatingstev, side 43-45 i boka «På Klårfjell», sjå menyvalg «Litteratur og video»).

Håkon Adelsteinfostre var yngste son til Harald Hårfagre, konge i Norge frå ca. 933 til 961 under namnet Håkon den Gode.

At denne segna om gullet er opphavet til Guløy-namnet er vanskeleg å ettergå.
Det mest trulege er at namnet er avleda frå og viser til den eldste tingstaden, «Guløy Thingstad Rettom» som ligg i eit dalsøkk eller eit gjel.
Oluf Rygh antar at navnet opprinnelig var Guli, en avledning av ordet gul/gol som betyr kuling eller vindkast. En annen mulig forklaring på ordet er fra germansk geul, norrønt gjól, som betyr kløft

Ein skal ha funne ei rekkje gjenstander her, mellom anna eit sverd som no er blitt borte, ei gravurne av kleberstein og ei krossforma hakke med skafthòl. Det har mest truleg vore gravhaug her.

I Håkon Håkonssons saga er det nemnt at kongen bygde ei kyrkje i Guløy, nord for Bjørgvin, (nord for Bergen). Flatøybok bekreftar også dette i litt andre ordelag. Kyrkja stod på Flolidstranda, der namna Kyrkjehaugen og Kyrkjestøa framleis er i bruk. Flolid høyrde til Bergen kongsgard fram til 1715 og det er truleg at Håkon Håkonsson eigde jorda då han bygde kyrkja på Flolidstranda.

Alle gamle norske hovedting ber namnet etter samlingsstaden, uten unntak, og nokre mindre ting med. I dei gamle lovene finn me både: i Gula og i Guløy brukt med same meining, i Gulatingslova stod i Gula, i landslova til Magnus Lagabøtar både i Gula og a Gula tingstad.

Dei fleste handskrifter av den nye Gulatingslova seier at lagtinget skulle være i «Guløy tingstad rettom», og dette må vel helst tydast so at tingstaden skulle vere den same som han hadde vore etter eldgamal tid. Men når sume har tenkt seg at Håkon Håkonsson flytte tinget til Guløy frå ein stad som ein no må gissa seg til, so er det anna skil. Alt ein kan tenkja seg talar imot det. For det første, det hadde vore eit storhende som måtte vore mykje åtgått i heile det veldige lagdømet, så det hadde levd i minne vidt og breidt i lange tider. Landslova og sogeskrivarane hadde nemnt det, og segnene hadde spunne seg ikring det. Og so: Etter gamle tider og tilhøve kunne det snaut finnast ein laglegare tingstad enn Guløy, so vanskeleg for uroflokkar å setja innåt, og med gode hamner. Berre av slike grunnar kan tingstaden aldri ha vore i Eivindvik som sume har meint.

Ei gamal segn som professor Taranger har skrive opp, seier at på Guløy har tingstaden vore i dei aller eldste tider. Mellom Varden og Domsteinen må det ha vore. Og der er godt rom for mange mennesker. Namnet Domsteinen er i det minste merkeleg, og det er ikkje trulig at det er et påfunn frå seinare tider.
Det finst ikkje ein einaste ting som talar imot at Gulating alltid var på Guløy, før det vart flytta til Bergen, men alt talar for det. Desse segnene og visene frå Eksingedalen seier det óg, og eit slikt vitnemål skal ein ikkje vanvyrde. Og dei segnene som er innsamla frå bygdene ikring Guløy, for hundre år sidan, for femti år sidan og no nyleg (1938), seier det same.

Tufta ved Kyrkejehaugen (heiter så ennå) er tydeleg den dag i dag (1938), og ein ser greit at det ikkje berre er i hustuft men ei kyrkjetuft. Ei lagleg landing nedanfor heiter ennå Kyrkjestøa.

Det var særs høgtideleg i den kristne tida før kyrkja kom og. Me høyrer om «da gamla heilage Gulating» og «dar tala bispen i heilagt skrude; han sang Gloria frå den gamle gjeve kongebua som Håkon Adelsteinfostre reiste. «Kvite Krist rår på Gulatingje. Fy’ honom lyse dei tingfred unde den heilage krossen».

Messestaden var merkt med ein høg kross («unde krossen») truleg ein steinkross. Han har stått på Krosshaugen, attmed Tingvollane. Stadnamn er pålitelege vitne. Håkon den Gode hadde hatt tingbua si der etter desse segnene. Truleg var det ikkje noko att av den, men det er rimeleg dei fortalde det frå ætt til ætt kvar ho hadde stade. Og der hadde dei sett krossen.

Ei konkret hending frå Egilssoga

Kapittel 49
«Egil og Berg-Anund på Gulatinget»
(Her er berre tatt med nokre setningar som knyter ein arvestrid til Gulatingstaden på Flolid):

«Då tok dronning Gunnhild til orde: …. Far med din flokk dit der retten sit og lat ingen urett dom falle.»
«Alf for med sine menn bort der domarane sat, dei reiv sund fredsbanda, braut ned hasselstengene og sprengde retten. Då vart det vill larm på tinget, men alle stod der våpenlause.»

Sjå bilde av veband (hasselstenger) under «Litteratur».

«Derpå gjekk Egil bort med Arenbjørn. Dei drog ned mot stranda. Vegen gjekk over ein langstrakt bakke (Rindane, sjå kart), slik at ein ikkje kunne sjå skipa deira frå tingvollen».

Dette stemmer fullstendig med topografien på Flolid. Om skipa låg på vestsida av Flolid, måtte dei gå over høgdedraget Rindane, som er langstrakt, for å komme til båtane som ikkje ville være synlege frå Tingvollane.

Egil Skallagrimson levde frå omlag år 910 til omlag 990. Såleis veit me sikkert at Gulatinget var på Flolid i denne tidsbolken.

(Illustrasjonen nedenfor angir Tingvollane som tingstad i 934. Soga kan og lesast som om tinget vart halde på den eldste tingstaden på Guløy, noko som ikkje ville endre på hendelsesforløpet).